اهمیت سیستم حقوق و دستمزد در حسابداری(قسمت چهارم)

مالیات چیست؟
مالیات در واقع انتقال بخشی از درآمدهای جامعه به دولت و یا بخشی از سود فعالیتهای اقتصادی است که نصیب دولت می گردد زیرا ابزار و امکانات دستیابی به این درآمدها و سوده را فراهم ساخته است. در واقع اجرای عادلانه قانون مالیاتها دولت آمار مردم را یک نوع پس انداز اجباری سوق می دهد. امروزه در کل ترین تعریف مالیات یک نوع هزینه اجتماعی باید تقبل پرداخت آن را نماید.
براساس قوانین مالیاتی کشور انواع مالیاتها به شرح زیر می باشند:
1) مالیاتهای مستقیم که به طور مستقیم از دارائی و درآمد افراد وصول و شامل بر مالیات دارائی و مالیات بر درآمد می باشد.
الف: مالیات بر دارائی:
1- مالیات سالانه املاک
2- مالیات مستقلات مسکونی خالی
3- مالیات بر اراضی بایر
- مالیات بر ارث
5- حق تمبر
ب- مالیات بر درآمد:
1- مالیات بر درآمد املاک
2- مالیات بر درآمد کشاورزی
3- مالیات بر درآمد حقوق
4- مالیات بر درآمد مشاغل
5- مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی
6- مالیات بر درآمد اتفاقی
7- مالیات بر درآمد ناشی از منابع مختلف
2) مالیاتهای غیرمستقیم که بر قیمت کالاها و خدمات اضافه شده و به مصرف کنندئه تحویل می گردد بر دو نوع می باشد:
- مالیات بر وارادات
2- مالیات بر مصرف و فروش
1-2) مالیات بر واردات شامل موارد زیر می باشد:
الف- حقوق گمرکی
ب- سود بازرگانی
ج- 0% اتومبیل های وارداتی
د- 15% حق ثبت
2-2) مالیات بر مصرف و فروشس شامل موارد زیر می باشد:
الف) مالیات بر فرآورده های نفتی
ب) مالیت تولید الکل طبی و صنعتی
ج) مالیات نوشابه های غیر الکلی
د) مالیات بر فروش سیگار
و) مالیات اتومبیل
ز) 15درصد اتومبیل های داخلی
ح) مالیات نقل و انتقال اتومبیل
ط) مالیات حق اشتراک تلفن های خودکار و خدمات مخابراتی بین المللی
ی) مالیات نوار ضبط و صوت و تصویر
ق) مالیات فروش خاویرا
مالیاتهای تکلیفی:
مالیاتهای تکلیفی مالیات هایی هستند که پرداخت کننده های وجوه طبق قانون مالیاتهای مستقیم مملکت به کسر و پرداخت آن مالیاتها در مواعد قانونی تعیین شده می باشند.
مالیاتهای تکلیفی طبق قانون مالیاتهای مستقیم 3/12/1366 و اصلاحیه مورخه 7/2/1371 عبارتند از:
الف) مالیات بر درآمد اجرای املاک (مستغلات)
ب) مالیات بر درآمد حقوق
ج) مالیات علی الحساب حق الزحمه موضوع ماده 104 قانون مالیاتهای مستقیم
د) مالیات علی الحساب حق الوکاله وکلا ماده 103 قانون مالیاتهای مستقیم
ر) مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی خارجی و مؤسسات مقیم خارج از ایران موضوع ماده 107 قانون مالیاتها
ز) مالیات علی الحساب پیمانکاری و مهندسی مشاور موضوع ماده 111 قانون مالیاتهای مستقیم
معافیت مالیاتی درآمد حقوق:
ماده 84 مالیاتهای مستقیم تا میزان 60 برابر حداقل حقوق مبنای جدول حقوق موضوع ماده یک قانون نظام هماهنگ پرداخت کارکنان دولت مصوب 1370 درآمد سالانه مشمول مالیات حقوق کلیه حقوق بگیران از جمله کارگران مشمول قانون کار از یک یا چند منبع از پرداخت مالیات معاف می شوند (معاف ماهانه سال 78، 000/400 و سالانه 000/800/4 سال 79، 00/460 و سال 80، 000/520)
25% مالیات حقوق تا مبلغ 12 برابر حداکثر حقوق موضوع ماده 8 لایحه قانونی مربوط به حداکثر و حداقل مستخدمین شاغل و بازنشسته آماده به خدمت مصوب 4/2/1358 شورای انقلاب اسلامی ایران در سال علاوه بر اعمال معافیت موضوع این ماده بخشوده می شود و ثبت به مازاد آن مالیات براساس فرم های مقدر در ماده 131 قانون مالیاتهای مستقیم مصوب سال 1371 محاسبه می شود این بخشودگی مانع اتفاده از بخشودگی مقدر در ماده 93 قانون یاد شده ثبت به این قانون از تاریخ 1/1/1362 لازم الاجرا است.
مالیات اضافه کاری برای کارمندان مشمول قانون نظام هماهنگ پرداخت حقوق کارگران مشمول قانون کار یکسان دریافت می شود. میزان اضافه کار قابل محاسبه برای کارگران مشمول قانون کار بیش از 50% ساعت کار روزانه نخواهد بود(4 ساعت در روز) حداکثر حقوق موضوع ماده یک قانون هماهنگ حقوق کارکنان دولت طبق مصوبه هیئت وزیران مبلغ 000/000/3 اعلام گردیده (سال 1380) و چنانچه مجموع درآمد حقوق و اضافه کار هر یک از کارمندان کمتر از 000/000/3 در ماه باشد نخست مالیات اضافه کار مربوط را با اعمال نرخ 10% محاسبه می کنیم و سپس با اعمال بخشودگی 25% و در واقع 75% مالیات اضافه کار را از اضافه کار حقوق بگیر کسر می نماید. چنانچه موضوع درآمد و اضافه کار در ماه پیش از مبلغ 000/000/3 در سال 80 در سال 81، 000/500/4 ریال باشد مازاد آن مشمول نرخ10% خواهد بود و مابه التفاوت آن مشمول 5/7 درصد خواهد بود.
اضافه کاری+ حقوق و مزایا
الف) 000/150/3= 000/600/2+000/550
ب) 000/300/2=000/400+000/900/1
000/000/3>000/150/3        000/000/3<000/300/2
مالیات اضافه کاری 000/30=000/000/4×5/7%
اضافه کاری 000/30=000/400×5/7%
000/15=000/150×10%
000/45=000/15+000/30= مالیات اضافه کاری
معافیت های مالیاتی مزایای مستمر و غیرمستمر ماده 91 قانون مالیاتهای مستقیم:
الف) هزینه سفر و فوق العاده و مأموریت
ب) فوق العاده های بدی آب و هوا (محرومیت از تحصیلات زندگی: محل خدمت، اشتغال خارج از مرکز، شرایط محیط کار، نوبت کاری، کشیک و جذب)
فوق العاده های مندرج در این بند برای کارکنان بخش دولتی محدودیتی نداشته ولی برای کارکنان بخش خصوصی و نهادهای عمومی غیردولتی حداکثر معافیت فوق العاده های مذکور 30% حقوق اصلی(حقوق پایه و مازاد آن مشمول مالیات خواهند بود)
ج) فوق العادهای کسر صندوق، فوق العاده های تضمین حساب جمعاً هریک به میزان 10 هزار ریال.
چ) مسکن واگذاری در محل کارگاه یا کارخانه جهت استفاده کارگران
ح) خانه های ارزان قیمت زمانی در خارج از محل کارگاه یا کارخانه مورد استفاده کارگران
د) هر نوع مزایای غیرنقدی پرداختی به کارگران یا وجوهی که تحت عنوان ایاب و ذهاب و تغذیه دریافت می دارند.
ذ) وجوه حاصل از بیمه بایت جبران خسارت بدنی و معالجه و امثال آن که عاید حقوق بگیر شود.
ر) عیدی سالانه و یا پاداش آخر سال جمعاً تا میزان 000/100 ریال
ز) خانه های سازمانی با اجازه قانونی یا به جهت آیین نامه های خاص در اختیار مأمورین کشوری گذارده می شود و همچنین مزایایی غیرنقدی یا وجوه نقدی که بابت مزایایی غیرنقدی به افراد مذکور به موجب قانون آئین نامه های مربوط داده می شود.
س) وجوهی که کارفرما بابت هزینه معالجه کارکنان خود یا افراد تحت تکفل آنها مستقیماً یا به وسیله حقوق بگیر به پزشک یا به بیمارستان به استناد اسناد و املاک پرداخت کنند.
ش) وجوهی که از طریق وزارت خانه ها و مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت، شرکت های دولتی و یا نظیر سازمان هایی که مشمول قانون نسبت به آنها مستلزم ذکر نام است یا از محل اعتبارات دولتی بابت مزایایی غیر مستمر پرداخت می گردد به طور کلی و همچنین وجوهی که تحت عناوین فوق العاده پرواز، اضافه کار پروازی به خلبان، گروه عملیاتی و خدماتی پرواز، اضافه کار حق محرومیت از مطب، حق کشیک و آنکال به پزشکان و دندانپزشکان و پیراپزشکان و دکترهای داروساز یا حق التدریس یا حق التخصص به استادان، معلمان و مدرسین اعم از تمام وقت یا نیمه وقت پرداخت می گردد مشمول مالیات مقطوعی به نرخ 10% می باشد به این درآمدها مالیاتی دیگری تعلق نخواهد گرفت در صورتی درآمد سالانه حقوق بگیر کمتر از میزان معافیت در قانون می باشد مشمول کسر مالیات حقوقی نخواهد بود.
ص) درآمد حقوق پرسنل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران اعم از نظامی و انتظامی از پرداخت هرگونه مالیات معاف می باشند.
ض) به استناد ماده 92 قانون مالیاتهای مستقیم 50% مالیات حقوق کارکنان وزارت خانه ها، مؤسسات دولتی شاغل در روستاها و همچنین در نقاط محروم (طبق لیست سازمان برنامه و بودجه) بخشوده می شود.
ط) درآمد مشمول مالیات حقوق اعضای هیئت علمی آموزشی و پرورشی کلیه دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی به نرخ 10% مشمول قانون مالیات می باشد و به این درآمد مالیات دیگری تعلق نخواهد گرفت.
ظ) حقوق بازنشستگی و وظیفه و مستمری پایان خدمت، خسارت، اخراج و باز خرید خدمت وظیفه یا مستمری پرداختی به وارث
م) به موجب رأی هیئت عمومی شورای عالی مالیاتی مبلغی که به عنوان کمک هزینه به عائله و اولاد مستخدمین شاغل و غیرشاغل و مستخدمین متوفی پرداخت می شود از پرداخت مالیات درآمد و حقوق معاف می شود.
ل) وجه نقدی که بابت تأمین مسکن کارکنان شاغل در بعضی شهرستانها به مأمورین کشوری پرداخت می شود شامل مالیات درآمد حقوق نمی باشد.
و) قانون مالیاتهای مستقیم درآمد حاصل از رشته های مختلف پزشکی، بهداشتی و درمانی در نقاط محروم طبق فهرست سازمان برنامه و بودجه در روستاهای فاقد تسهیلات پزشکی کافی طبق لیست وزارت بهداشت و درمان پزشکی از مالیات معاف است.
ی) مالیات اضافه کاری کارکنان بخش دولتی و خصوصی تا سقف 50% ساعات کار روزانه صرفاً مشمول مالیات مقطوعی به نرخ 10% خواهد بود (در بخش خصوصی تا سقف 96 ساعت در ماه)
سایر معافیت های مالیاتی درآمد حقوق:
درآمدهای حقوق (حقوق و مزایا) افراد به استناد ماده 91 قانون مالیات ها از پرداخت مالیات معاف است.
الف) رؤسا و اعضای مأمورت های سیاسی خارجی در ایران و رؤسا و اعضای هیئت های نمایندگی فوق العاده دولت های خارجی نسبت به درآمد حقوق دریافتی از دولت مطبوع خود به شرط معامله متقابل
ب) رؤسا و اعضای هیئت های سازمان ملل متحد و مؤسسات تخصصی آن در ایران نسبت به درآمد حقوق دریافتی از سازمان و مؤسسات مزبور در صورتی که تابع دولت اسلامی نباشند.
ج) رؤسا و اعضای مأموریت های کنسولی خارجی ایران همچنین کارمندان مؤسسات فرهنگی دولتهلای خارجی نسبت به درآمد حقوق دریافتی از دولت متبوع به شرط معامله متقابل.
د) کارشناسان خارجی که موافقت دولت جمهوری اسلامی ایران از محل کمک های بلاعوض فنی و اقتصادی و فرهنگی و خارجی و یا مؤسسات بین المللی مذکور.
ط) کارمندان سفارت خانه ها و کنسول گری ها و نمایندگی های دولت جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور به درآمد حقوقی دریافتی از دولت جمهوری اسلامی ایران در صورتی که دارای تابعیت دولت جمهوری اسلامی ایران نباشند به شرط معامله متقابل.
نحوه محاسبه مالیات حقوق:
محاسبه مالیات حقوق و مزایای مستمر ماهانه:
برای محاسبه، نخست حقوق و مزایای مستمر هر یک از کارکنان را پس از کسر معافیت های قانونی 12 برابر نموده پس با اعمال نرخ ماده 131 مالیات سالانه درآمد حقوق را محسابه که این مبنا به عنوان مالیات درآمد حقوق و مزایای مستمر ماهانه تلقی خواهد شد.
محاسبه مالیات مزایای غیر مستمر:
به منظور مالیات مزایای غیرمستمر هریک از کارکنان نخست حقوق و مزایای سالانه آنها محاسبه و مزایای غیرمستمر (پس از کسر معافیت های قانونی) به آن اضافه و آن را با اعمال نرخ ماده 131 مالیات سالاه حقوق بگیر مشخص که این مبلغ به عنوان مالیات ماهانه تلقی می گردد در محاسبه مالیاتی مزایای غیرمستمر باید توجه نمود که در بخش دولتی مالیات مزایای غیر مستمر صرفاً مشمول نرخ 10% خواهد بود و مردم اعمال جمع درآمد سالانه با مزایای غیرمستمر نخواهد بود اما در بخش خصوصی و بخش عفاره های عمومی و غیردولتی پس از وضع معافیت های قانونی مزایای غیرمستمر افزدون به درآمد سالانه حقوق و مزایای متسمر الزامی خواهد بود به استثناء اضافه کار تا سقف 96 اعت در ماه بدهی است چنانچه در طی یک سال
چندین مرتبه به حقوق بگیران مزایای غیرمستمر پرداخت شود درآمد سالانه حقوق و مزایای مستمر باید با کلیه مزایای غیرمستمر دریافتی تا آخرین بار جمع شده و سپس با اعمال نرخ ماده 131 مالیات مربوط محاسبه می گردد.
ب) نحوه محاسبه مزایای غیرمستمر که از طرف اشخاص غیر از پرداخت کنندگان حقوق اصلی پرداخت می شود:
به استناد ماده 86 مالیات های مستقیم پرداخت هایی که از طرف اشخاص غیر از پرداخت کنندگان مقرری مزد و حقوق اصلی به عمل آید نظیر حقوق حضور در جلسات مشمول مالیاتی به نرخ 10% می باشد که پرداخت کنندگان این قبیل وجوه مکلفند هنگام پرداخت، مالیات را کسر و ظرف مدت 30 روز با صورتی حاوی نام و نشانی دریافت کنندگان و میزان آن به حوزه مالیاتی محل پرداخت کنند.
ج) محاسبه مالیات اضافه کار:
1- چنانچه شرکت دولت باشد در این حالت مبلغ اضافه کار شامل 10% مالیات خواهد بود
2- چنانچه شرکت خصوصی یا نهاد عمومی غیردولتی باشد در این حالت مبلغ اضافه کار ماهانه به شرط اینکه بیش از 50% ساعات کار ماهانه نباشد (96 ساعت در ماه) مشمول نرخ 10% و مازاد بر آن به حقوق و مزایای ماهانه اضافه خواهد شد یعنی نخست حقوق و مزایای مستمر مشمول مالیات حقوق بگیر را 12 برابر نموده و سپس اضافه کار مازاد 96 ساعت را به آن افزروده و باتوجه به نرخ ماده 131 مالیات آن را محاسبه می کنیم چنانچه مجموع حقوق و مزایای ماهانه مشمول مالیات و اضافه کار هریک کمتر از 000/000/3 ریال باشد اضافه کاری مزبور مشمول معافیت 25% خواهد بود.
محاسبه عیدی و پاداش آخر سال:
به استناد بند 10 ماده 91 قانون مالیات های مستقیم عیدی سالانه یا پاداش حقوق بگیران که شاغل در وزارت خانه ها و مؤسسات یا شهرداری ها باشد مازاد بر مبلغ فوق (000/100) صرفاً شامل مالیات به نرخ 10% خواهد بود. عیدی و پاداش حقوقبگیران شاغل در بخش خصوصی و نهادهای عمومی غیردولتی مازاد بر مبلغ 000/100 مجموع درآمد سالانه حقوق آنان اضافه شده و مشمول مالیات به ترخ ماده 131 قانون مالیات های مستقیم خواهد بود بدیهی است طی سال چند بار پاداش به هریک از کارکنان پرداخت شود و صرفاً معادل 000/100 ریال آن را از مالیات معاف و مازاد بر آن طبق توضیحات فوق مشمول مالیات مقدر خواهد بود.
محاسبه مالیات بر درآمد حقوق:
چنانچه حقوق

و مزایای ثابت حقوق بگیر در طی سال تغییر کند و یا اینکه حقوق بگیر در بین سال استخدام و یا خدمت وی بنا به هر علت در طی سال خاتمه یابد مالیات حقوق در این موارد به شرح زیر قابل محاسبه خواهد بود.
- چنانچه حقوق در طی سال تغییر یابد برای محاسبه حقوق (حقوق ماهی که تغییر یافته است) 12 برابر نموده و مأخذ میزان مالیات محاسبه و آنرا به عنوان مالیات مربوط و ماهای بعد تا آخر سال در صورتی که تغییر جدیدی پیش نیاید کسر نمود.
2- در صورتی که هریک از کارکنان در ضمن سال استخدام گردند درآمد مشمول حقوق مالیات بایستی براساس درآمد سالانه (12 برابر حقوق ماه سال اول) محاسبه و پس از تعیین مالیات سالانه آن از تاریخ شروع به کار تا آخر سال در صورتی که مدت مزبور حقوق تغییر ننماید به عنوان مالیات ماهانه کسر و واریز گردد.
3- در صورتی که هر یک از کارکنان در ضمن سال بازنشسته، باز خرید، یا اخراج و یا به عللی ترک خدئمت نماید کارفرمکا مکلف است صرف نظر از مدت کارکرد مالیات حقوق را براساس درآمد سالانه به شرح بندهای فوق محاسبه و ماهانه تا آخرین تاریخ اشتغال کسر نماید البته ممکن است در هر یک از سه حالت فوق درآمد مشمول مالیات که مأخذ محاسبه مالیات قرار می گیرد بیشتر از درآمد واقعی سالانه بوده و یا حقوق بگیر به طور کامل از بخشودگی مقدر سالانه استفاده ننموده باشد و درنتیجه به سبب اعمال نرخ مالیات های بالاتر و یا اصولاً به رسیدن درآمد سالانه به حد نصاب بخشودگی مالیات پرداخت گردد در این قبیل موارد اضافه پرداختی طبق مقدرات ماده 87 مالیاتهای مستقیم قابل استرداد خواهد بود.
- پرداخت کنندگان حقوق علاوه بر کسر مالیات پرداخت مالیات حقوق کارکنان خود مکلف اند نام و نشانی آنها و میزان پرداخت را نیز به حوزه مالیاتی ارسال دارند در این خصوص چند نکته ضروری زیر حائز اهمیت است:
الف) در مورد تعیین حوزه مالیاتی برای تسلیم فهرست و پرداخت مالیات در پاره ای موارد که شرکت یا مؤسسه پرداخت کننده حقوق دارای کارگاه یا شعب در نقاط مختلف هستند اصولاً همان پرداخت یا تخصیص حقوق ملاک عمل می باشد.
ب) در خصوص اجرای ماده 86(پرداخت هایی که از طرف اشخاص غیر از پرداخت کنندگان مقرری، مزد و حقوق اصلی به عمل آید) توجه شود به مقررات موضوع این ماده به مواردی است که مستخدم موردنظر با حفظ رابطه استخدامی یا سازمان واحد سازمانی مطبوع خود موقتاً به طور تمام وقت یا پاره وقت مأمور خدمتدر سازمان یا واحد سازمانی دیگر می گردد معمولاً این مأموریتها با علم و اصلاح و حسب مورد با موافقت در سازمان یا در واحد سازمانی مربوط تحقق می یابد که در این صورت اگر نامبرده مازاد بر مقرری مزد و حقوق اصلی دریافتی از مؤسسه مطبوع مبلغی بابت اشتغال در محل مؤموریت یا اشتغال موقت پرداخت تمامی حقوق در حسب مورد فوق العاده های مقدر از طرف کارفرمای محل مأموریت صورت پذیرد نرخ 10% مذکور جاری نبوده و مالیات درآمد حقوق مستخدمین برابر مفاد ماده 15% محاسبه و کسر خواهد شد.
ج) منظور از مزایای ارزی و اشتغال مأموری در خارج از کشور مندرج در بند 6 ماده 91 قانون مالیاتها به طور کلی هرگونه وجوهی که علاوه بر حقوق فوق العاده مقدر داخلی به ارز یا ریال منحصراً به مناسبت اشتغال یا مأموریت در خارج از کشور پرداخت می گردد.
د) اضافه پرداختی بابت مالیات و درآمد حقوق با استناد به ماده 87 قانون مالیاتها طبق مقررات این قانون قابل استرداد می باشد مشروط بر اینکه بعد از انقضاء تیرماه سال بعد تا آخر آن سال با درخواست کتبی حقوق بگیر از حوزه مالیاتی محل سکونت مورد مطالبه قرار بگیرد. حوزه مالیاتی مذکور موظف است ظرف مدت 3 ماه از تاریخ تسلیم درخواست حوزه مالیاتی نسبت به استرداد اضافه پرداختی از محل وصولی های جاری اقدام گردد در صورتی که به درخواست کننده بدهی قطعی مالیاتی داشته باشد اضافه پرداختی به حساب بدهی مزبور منظور و مازاد مسترد خواهد شد.
مجازاتهای قانونی متخلفان:
در مواردی که کارفرمایان از ایفای تکالیف قانونی مقرر در قانون مالیاتها به دلیلی خودداری نماید علاوه بر جرائم نقدی مشمول مجازاتهای زیر خواهند بود.
- چنانچه کارفرما وزارتخانه و شرکت یا مؤسسه دولتی یا شهرداری در ارتباط با قانون مالیات ها تخلف ورزدمسئولین امر مشمول مجازات مقرر طبق قانون تخلفات اداری خواهند بود.
2- چنانچه متخلفین از تکالیف قانونی مقرر در قانون مالیاتها اشخاص حقوقی غیردولتی باشند مدیر یا مدیران مربوط نیز علاوه بر مسئولیت تضامنی نسبت به پرداخت مالیات و جرائم متعلق به جنس تأدیبی از سه ماه تا 2 سال محکوم خواهد شد که اقامه دعوی علیه متخلفی مذکور در این بند نیز نزد مراجع قانونی قضایی از طرف وزیر اقتصادی و دارائی به عمل خواهد آمد.